Over de paper

Als je de Duitse energietransitie tot nu toe hebt gezien als een succesverhaal dat leidde van steenkool naar hernieuwbare energie, dan zal de nieuwe publicatie van Buschmann en Oels je aan het denken zetten. 37% van de elektriciteit in Duitsland wordt nog steeds opgewekt met de fossiele brandstoffen bruin- en steelkool. Duitsland ruimt nog steeds dorpen en oude oerbossen om plaats te maken voor nieuwe open bruinkoolmijnen. In het artikel wordt onderzocht waarom bruin- en steenkool in Duitsland nog steeds zo belangrijk is, waarbij het concept van carbon lock-in wordt gebruikt om deze afhankelijkheid te verklaren. Het artikel onderzoekt ook hoe deze lock-in worden overwonnen.

Het artikel biedt een theoretisch inzicht in de strijd rond de toekomst van bruin- en steenkool in Duitsland. Uitgangspunt is de literatuur over 'carbon lock-in'. Waarom ontwikkelt de afhankelijkheid van kolen van de westerse geïndustrialiseerde landen zo langzaam - ondanks de beschikbaarheid van schone technologische oplossingen. Carbon lock-in verwijst naar een stelsel waarin de bestaande technologische en institutionele structuren werken als barrières voor het creëren van trajecten waarmee de afhankelijkheid van kolen kan worden verminderd. Volgens de huidige literatuur wordt carbon lock-in door drie krachtige pijlers in stand gehouden: conventionele, op fossiele brandstoffen gebaseerde technologieën, de formele en informele instituten ter ondersteuning van deze technologieën en ten derde door de gewoonten en het gedrag van mensen.

De auteurs maken duidelijk dat de literatuur voorbij gaat aan de rol van discoursen bij het in stand houden of doorbreken van de afhankelijkheid van kolen. Een discours kan worden opgevat als een systeem van gedeelde betekenissen of mentale kaarten, die op zijn beurt worden gereproduceerd door sociale praktijken. Zo kunnen bijvoorbeeld allianties van politieke actoren putten uit een bepaald discours over een ander, wat tastbare gevolgen heeft, zoals de vormgeving van instituties en de keuze van technologieën. Met behulp van het concept van discursieve omslagpunten stellen de auteurs dat discoursen zowel deel uitmaken van lock-in mechanismen als belangrijke factoren die verandering in de richting van het verminderen van kolenafhankelijkheid verklaren. Hieruit volgt de noodzaak om zorgvuldig de dominante discoursen te onderzoeken die de technologieën, instellingen en gedragingen die verantwoordelijk worden geacht voor de afhankelijkheid van kolen van de Westerse samenlevingen, vormen en rechtvaardigen.

Buschmann en Oels tonen het belang aan van discursieve draaipunten voor het doorbreken van carbon lock-in in het geval van de Duitse energietransitie. Dit doen ze door een systematische literatuurstudie uit te voeren, vier beslissende veranderingspunten in de ontwikkeling van de Duitse energietransitie te onderzoeken en de rol van politieke discoursen in elk van deze punten te bestuderen. Hun analyse helpt om te achterhalen hoe de langdurige vergrendeling van kernenergie en fossiele brandstoffen in Duitsland effectief werd ondermijnd door de opkomst van een discours ter bevordering van een radicale energietransitie (energie transitie discours). Het discours verliet al snel zijn marginale positie en bereikte een zekere relatieve dominantie door een aantal factoren. Als gevolg daarvan werd het oorspronkelijk dominante discours dat de voorkeur gaf aan een systeem gebaseerd op kernenergie en steenkool teruggedraaid, met duurzame energie als toevoeging (energiemix discours). Maar na verloop van tijd werd het energie transitie-discours gederadicaliseerd omdat kernenergie een rol mocht spelen. De ramp in Fukushima in 2011 leidde echter tot een terugkeer naar de vroeger overeengekomen kortere levensduur van kerncentrales. Als gevolg daarvan nam bruinkool de plaats in van kernenergie ter overbrugging in de naam van betaalbaarheid en energiezekerheid. Terwijl hernieuwbare energie vandaag de dag een aanzienlijk aandeel heeft in de Duitse energiemix en blijft groeien, gebeurt dit naast een blijvende afhankelijkheid van kolen.

Buschmann en Oels concluderen dat discursieve lock-in en discursieve keerpunten nuttige analytische instrumenten zijn om uit te leggen hoe de overgang naar hernieuwbare energieën zich voltrekt. Zij bevelen aan dat toekomstig onderzoek de interactie tussen discursieve lock-ins en andere vormen van lock-in, zoals ontwikkeld door andere wetenschappers, in details bestudeert.

Over Angela Oels

Dr. Angela Oels is politicoloog en werkzaam als assistent-professor aan de interdisciplinaire (milieu)wetenschapsafdeling van de Open Universiteit. Zij leidde een interdisciplinair consortium over Making the smart city safe for citizens, dat in november 2018 een internationale conferentie organiseerde. Ten tweede werkt ze aan politieke wetenschapstheorieën over lock-in. Waarom zijn verandering en transities zo traag en welke mechanismen en machtsverhoudingen ons tegenhouden? Tot slot werkt Angela Oels ook nog altijd aan de internationale politiek van klimaatverandering en klimaatverandering en migratie.

Downloaden paper

Download de paper The overlooked role of discourse in breaking carbon lock-in: The case of the German energy transitions in open access.