Publicatie: Interdisciplinair handboek Perceptual Control Theory

Perceptual Control Theory

Perceptual Control Theory (PCT) is een wetenschappelijke theorie die helpt om te verklaren en te begrijpen hoe levende organismen werken. De theorie werd in de jaren 70 van de vorige eeuw ontwikkeld door engineer/psycholoog William T. Powers. Hij werkte zijn kennis van controlesystemen in de techniek uit in een functioneel model van menselijk functioneren. De Perceptual Control Theory theorie is daarmee verwant met andere cybernetische en systeemtheorieën, maar onderscheidt zich door de concrete uitwerking en de toepassing in de psychologie.

Gedrag als de controle van perceptie

De kern van PCT is dat je gedrag kan begrijpen als de controle van perceptie. Mensen zijn er voortdurend op gericht om, door middel van hun gedrag, hun ervaring (perceptie) in een gewenste toestand te krijgen of te houden. Deze controle bereiken ze door een regelkringloop: ze nemen de huidige toestand waar (perceptie), vergelijken die met de gewenste toestand (het doel) en handelen (gedrag) om het verschil tussen huidige en gewenste perceptie te verminderen. Door deze controlesystemen in een hiërarchie met elkaar te verbinden maakt de theorie duidelijk hoe mensen in staat zijn om eenvoudige doelen (een zin zonder spelfouten schrijven) tot complexe doelen (een boek schrijven) te bereiken. De preface preface tot het handboek legt de theorie in meer detail uit. Deze preface is in open access beschikbaar.

Gebruik van de theorie in het werkveld

Wat kun je met die theorie in de praktijk? In de 15 hoofdstukken laten verschillende auteurs zien hoe zij de theorie gebruiken in hun eigen werkveld. Hoe herstel in psychotherapie werkt, hoe je psychopathologie kunt begrijpen, hoe je met kanker kunt omgaan, hoe je kunt praten met mensen met dementie, hoe je de ggz beter zou kunnen inrichten, hoe je onderwijs zo kunt inrichten dat leren voorop staat, hoe dat leren dan werkt en zo voort.

Wetenschappelijke mijlpaal: acceptatie

PCT is in de jaren zestig ontwikkeld maar is door de tijd heen relatief onopgemerkt gebleven. Dit handboek toont het hedendaagse gezicht van de theorie. Het markeert hoe de theorie nu gevonden en gewaardeerd wordt door vooraanstaande onderzoekers, zoals bijvoorbeeld Karl Friston van University College London, vermaard neurowetenschapper en grondlegger van het free energy principle en predictive coding. Friston noemt PCT een 'landmark theory' in onze reis naar zelfbegrip. De verschijning van dit handboek is dan ook een wetenschappelijke mijlpaal voor de theorie.

Over Eva de Hullu en PCT bij de Open Universiteit

Universitair docent Eva de Hullu houdt zich sinds ongeveer 5 jaar bezig met deze theorie. Ze leerde de theorie kennen toen ze als examinator van de cursus Psychologische Gespreksvoering op zoek was naar een model dat verklaart hoe je mensen in gesprekken kunt helpen veranderen. Ze kwam toen uit bij de gespreksmethode 'Method of Levels', die vanuit PCT werd ontwikkeld. In 2019 ging ze op werkbezoek bij de University of Manchester waar ze een samenwerking aanging met Warren Mansell, een van de andere editors van dit handboek. Sindsdien werkt ze samen met studenten en internationale collega's aan het onderzoeken en toetsen van deze theorie met betrekking tot verschillende onderwerpen: bijvoorbeeld het verklaren van de waarneming in autisme of het begrijpen van depressie of eetstoornissen als een manier om controle te bewaren. Ook doet ze met studenten onderzoek naar de Method of Levels gesprekstherapie en onderzoekt de implicaties van deze transdiagnostische methode voor de GGZ. In haar eigen hoofdstuk in het boek (Hoofdstuk 1: exploring the perceptual control hierarchy) werkt Eva haar ideeën uit over hoe we vanuit PCT in staat zijn verschillende soorten ervaringen te controleren en hoe je daarmee de complexiteit van de menselijke ervaring kan verklaren.

Het boek Interdisciplinary Handboek of Perceptual Control Theory van Warren Mansell, Eva de Hullu, Vyv Huddy, Tom Scholte is uitgegeven bij Elsevier Academic Press (2023).