Hoe kan iets mentaals, bijvoorbeeld een verlangen naar chocolade, fysiek gedrag veroorzaken, bijvoorbeeld naar de voorraadkast lopen? Zijn het niet simpelweg chemische en fysische reacties in ons brein die ons gedrag veroorzaken? Zijn we überhaupt mentale wezens? Of zijn we niet meer dan een zak atomen? Frank van Caspel verdedigt dat eerste standpunt.

Bedreiging voor de wetenschappen

Binnen de filosofie heerst de overtuiging dat uiteindelijk alles fysisch is. Een problematische consequentie daarvan lijkt te zijn dat alles wat mensen doen, wordt veroorzaakt door chemische en fysische reacties in de hersenen. Dit probleem bedreigt de autonomie van de psychologie. 'Hoewel ons mentale leven afhankelijk is van ons brein, kunnen gedachten, verlangens en bijvoorbeeld angsten niet zomaar gereduceerd worden tot soorten hersentoestanden. Als dat zo zou zijn, dan zouden we de psychologie wel kunnen opdoeken en vervangen door neurowetenschap.'

Theorie van causaliteit

Wie heeft er gelijk, de psycholoog of de fysicus? Veroorzaken onze verlangens ons gedrag, of doet ons brein dat? Van Caspel laat in zijn onderzoek zien dat de psychologie wel degelijk een waardevolle wetenschap is. De dreiging van een reductie van de mens tot een zak atomen neemt hij weg. 'De psycholoog en de fysicus hebben beiden gelijk, het hangt er maar van af hoe je het bekijkt.' Elke wetenschap kijkt naar de wereld met zijn eigen bril en al die zienswijzen hebben hun eigen waarde. We hebben een theorie van causaliteit nodig die om kan gaan met de verschillende zienswijzen van die disciplines, aldus Van Caspel. Wanneer oorzaken en gevolgen uit verschillende wetenschapsgebieden in hetzelfde causale model betrokken worden, moeten we oppassen dat we deze niet zien als concurrerend met elkaar. In plaats daarvan moeten we kijken naar waar ze elkaar aanvullen. Op deze manier legitimeert het onderzoek van Van Caspel de verschillende lenzen waarmee wetenschappen de wereld bekijken. Van biologie en geografie, tot astronomie en psychologie: elk van die lenzen heeft zijn eigen waarde. Ze moeten daarom beschermd worden tegen een reductie tot de fundamentele fysica.

Promotie Frank van Caspel

Frank van Caspel is als cognitiefilosoof verbonden aan de Faculteit Filosofie, Theologie en Religiewetenschappen aan de Radboud Universiteit, en werkt als programmamaker bij Radboud Reflects. Zijn promotores zijn prof. dr. Carla Rita Palmerino en prof. dr. Marc Slors. Van Caspel verdedigt zijn proefschrift Things, Events and Mind – an essay on causal compatibilism op donderdag 5 maart 2020 om 13.30 uur aan de Open Universiteit te Heerlen. Op vrijdagavond 6 maart om 19.00 uur presenteert hij zijn proefschrift publiekelijk in het collegezalencomplex van de Radboud Universiteit in Nijmegen.

Frank van Caspel