Pleidooi zwaarder straffen niet onderbouwd. Kennis van het recht maakt burgers realistischer
Rechtse politieke partijen willen dat de rechter steeds strenger straft. Ze pleiten, in wisselende combinaties, voor 'zero tolerance', voor levenslang bij drie zware misdrijven, en voor minimumstraffen. Als het aan deze partijen ligt moeten grote groepen burgers die een of meer delicten plegen steeds langer worden opgesloten. De rechter mag van deze partijen bovendien minder vaak een taakstraf opleggen.
Kennis van het recht
De Nederlandse rechter is de afgelopen decennia al steeds harder gaan straffen, maar dat zeggen die politieke partijen er niet bij. Nederland is nu in Europa een van de landen waar het strengst wordt gestraft, terwijl de rechter vroeger mild strafte. Bijna 60 procent van de burgers weet dat niet, zo blijkt uit onderzoek door de Rijksuniversiteit Groningen, de Open Universiteit en het NSCR. Voor dat onderzoek zijn aan een grote groep burgers vragen gesteld over hun kennis van het recht. Burgers blijken ook op andere punten onwetend te zijn: bijna 30 procent denkt dat wij in Nederland een jury hebben, terwijl dat niet het geval is. Dat gebrek aan kennis is verontrustend. Mensen die weinig weten over het recht gaan waarschijnlijk makkelijker mee in de niet-onderbouwde roep om zwaardere straffen.
Kennis van het recht is belangrijk voor burgers. Zij moeten weten waar zij terecht kunnen als zij een juridisch probleem hebben. Het helpt als zij weten wat zij wel, of juist niet, kunnen verwachten van het rechtssysteem. De rechtspraak kan niet alle problemen oplossen, maar bij bepaalde vraagstukken kan je niet om de rechter heen.
Het blijkt dat áls burgers meer kennis hebben over het recht, zij harde straffen minder nodig vinden. Langzamerhand worden burgers het steeds meer eens met de straffen die de rechter oplegt (Trouw, 2023). Kennis van het recht kan misschien een tegenwicht bieden tegen ongefundeerde pleidooien voor strengere straffen.
Recidive
Het klopt niet dat steeds hardere straffen helpen om recidive tegen te gaan (Blokland et al., 2023). Na een gevangenisstraf is recidive namelijk veel hoger dan na bijvoorbeeld een taakstraf. Gevangenisstraffen zijn daarbij veel duurder dan straffen zonder opsluiting. Een gevangenisstraf werkt bovendien soms als een 'leerschool': veroordeelden raken vaak hun baan, huis en relatie kwijt. En ze komen in contact met andere veroordeelden. Als ze weer uit de gevangenis komen houdt ze dan weinig tegen om opnieuw het verkeerde pad te kiezen. Dat is ook voor slachtoffers belangrijke informatie.
Begrijpelijke taal
Burgers moeten beter worden geïnformeerd over het recht en over de straffen die worden opgelegd. De Rechtspraak zou meer, en in begrijpelijkere taal, moeten uitleggen wat positieve en negatieve effecten zijn van verschillende soorten straffen. En: laten zien dat Nederlandse rechters al veel strenger straffen dan vroeger. Nog steeds zijn rechterlijke uitspraken ingewikkeld om te lezen voor niet-juristen. De rechter gebruikt vaak standaardformuleringen om uit te leggen waarom voor een bepaalde straf is gekozen. Dat kan, zeker in zware zaken, soms best beter. Een begrijpelijke uitleg kan ervoor zorgen dat ook de gewone burger goed wordt geïnformeerd.
Alternatieven
Meer en langere gevangenisstraffen hebben ongewenste effecten en kosten veel geld. Soms móet een lange gevangenisstraf worden opgelegd, bijvoorbeeld als het delict heel ernstig is. Maar als er een keuze is, is het beter om ook naar alternatieven voor de gevangenisstraf te kijken. In plaats van te proberen de onwetende burger mee te krijgen met vergezichten die niet onderbouwd zijn, kan de politiek zich beter richten op straffen die wél het gewenste effect hebben.
Zie: Malsch, M., Wit, J. de & Bruin, B. de (2024). Kennis en ervaring met het recht maakt burger realistischer. Nederlands Juristenblad, 9, 600-606.
1 Prof. mr. dr. Marijke Malsch is hoogleraar bij de Open Universiteit en fellow bij het Nederlands Studiecentrum Criminaliteit en Rechtshandhaving (NSCR). Dr. Juliette de Wit is universitair docent en postdoctoraal onderzoeker bij de Rijksuniversiteit Groningen. Prof. dr. Boudewijn de Bruin is hoogleraar bij de Rijksuniversiteit Groningen en de Universiteit van Gothenburg.
