Gegevens van overheidswege openbaar

Zonder dat we ons er altijd van bewust zijn, wordt er veel informatie over ons gedeeld, niet alleen tussen overheidsdiensten onderling, maar ook met het bredere publiek. Van overheidswege is bijvoorbeeld besloten dat gegevens over vermogen, burgerlijke staat of bekwaamheid van mensen in sommige gevallen openbaar moet zijn: de gegevens staan in openbare registers die iedereen kan raadplegen. Bij het instellen van dit soort registers is besloten dat de (persoons)gegevens gedeeld mogen - of zelfs moeten - worden, omdat die openbaarheid het mogelijk maakt een bepaalde publieke waarde te verwezenlijken.

Publieke waarden

Transparantie ten behoeve van rechtszekerheid in het handelsverkeer is bijvoorbeeld de aanleiding om een openbaar register te hebben waarin je kunt opzoeken of iemand die zegt dat hij bestuurder van een bedrijf is, dit ook daadwerkelijk is. Of waarin je op kunt zoeken waar je een dagvaarding naartoe kunt sturen. Openbare registers worden ook ingezet ter voorkoming van witwassen of terrorismefinanciering. Maar er zijn ook registers waarin je beroepskwalificaties op kunt zoeken zoals de BIG-registratie voor zorgmedewerkers, en registers waarin je de onafhankelijkheid van bijvoorbeeld politici en rechters kunt controleren aan de hand van hun opgegeven nevenactiviteiten. Doel daarvan is ook het vertrouwen in die beroepsgroep te bevorderen. Allemaal goede redenen om van overheidswege te bepalen dat bepaalde informatie geopenbaard mag worden.

Herbezinnen is noodzakelijk

Maar de openbare registers leiden er ook toe dat iedereen toegang heeft tot een schat aan informatie over burgers. Dat kan de privacy van de burger raken. In de praktijk wordt er ook misbruik gemaakt van deze openbaarheid. De excessen zijn welbekend. Woonadressen van journalisten, politici en advocaten worden opgevraagd, bijvoorbeeld via de Kamer van Koophandel of het Kadaster, met als doel deze mensen per post of in persoon te intimideren of te bedreigen. Deze en andere vormen van misbruik wordt ook in de hand gewerkt doordat de openbare registers zo eenvoudig te raadplegen zijn. Een paar klikken via een website en je kunt van alles over iemand te weten komen, zeker wanneer je gegevens uit verschillende openbare bronnen combineert. Die eenvoud zorgt voor de efficiency die openbare registers met zich meebrengen en dient de eerdergenoemde publieke waarden en algemene belangen. De keerzijde is dat daardoor misbruik zo gemakkelijk is.

Hoe dan wel?

De oplossing tegen dit misbruik wordt vaak gezocht in wetgeving die afscherming voor individuele gevallen mogelijk maakt of die het openbaar maken van een adres met als doel iemand te intimideren strafbaar stelt. Anna Berlee roept in haar oratie op om de noodzaak van openbare registers zelf weer eens kritisch onder de loep te nemen. Ze presenteert een raamwerk aan de hand waarvan bepaald kan worden of een openbaar register de juiste balans heeft gevonden tussen openbaarheid en privacy.

Oratie en symposium

Prof. mr. dr. Anna Berlee, hoogleraar Gegevensbescherming en Privacyrecht, spreekt haar oratie getiteld 'Openbare persoonsgegevens' uit op donderdag 22 september 2022 om 16.00 uur in zaal Forum van de Brightlands Smart Services Campus te Heerlen. Aanmelden kan via ou.nl/uitnodiging. De oratie wordt ook live uitgezonden via ou.nl/oratieberlee.

Naar aanleiding van de oratie vindt op 22 en 23 september op de Brightlands Smart Services Campus in Heerlen een symposium plaats getiteld 'Data protection as the law of everything(?)'. Het symposium is toegankelijk voor iedereen die geïnteresseerd is in het vakgebied. De voertaal is Engels, met uitzondering van de oratie op donderdag. Kijk voor meer informatie en het aanmeldformulier op de conferentiesite.

Over Anna Berlee

Anna Berlee (1986) werkte tot haar benoeming bij de Open Universiteit als senior-adviseur wetgevingsadvisering en normuitleg bij de Autoriteit Persoonsgegevens. Berlee promoveerde aan de Universiteit van Maastricht op het rechtsvergelijkende proefschrift: 'Access to personal data in public land registers. Balancing publicity of property rights with the rights to privacy and data protection'. Daarna werkte ze als docente en onderzoeker bij Tilburg University en vervolgens de Universiteit Utrecht.

Berlee heeft veelvuldig gepubliceerd, gepresenteerd en gedoceerd over verschillende onderwerpen op het snijvlak van recht en technologie alsmede het spanningsveld tussen openbaarheid en privacy. In 2020 was ze tevens preadviseur van de Nederlandse Juristen Vereniging inzake 'Digitalisering en disruptie in het recht en de gevolgen voor de juridische professies'.