De complexe strijd tegen mensenhandel en uitbuiting van sekswerkers

We verheerlijken sekswerk in Nederland soms nog steeds, stelt Marijke Malsch, hoogleraar Empirical Legal Studies bij de Open Universiteit. Zij doet onderzoek naar mensenhandel in de seksindustrie, met de focus op wetgeving, signalen van uitbuiting, uitbuitingstactieken - en vergelijkt dit alles ook met het internationale landschap. 'Maar naast legale zelfstandige sekswerkers die voor hun eigen rechten opkomen en strijden tegen stigmatisering, worden er ook veel slachtoffer van mensenhandel en uitbuiting.' Malsch heeft schattingen gelezen van 5.000 à 8.000 slachtoffers van mensenhandel in de seksindustrie per jaar in Nederland, hoewel exacte cijfers moeilijk vast te stellen zijn aangezien die handel zich in het onzichtbare afspeelt. 'Dit zijn de vrouwen en enkele mannen die met geweld te maken krijgen, van wie de mensenhandelaar het paspoort inneemt, zodat zij niet weg kunnen, of die de weg naar de politie niet weten. Er is al jaren veel discussie over hoe we deze mensen in ons land het best kunnen helpen.' Maar er lijkt niet één eenvoudige oplossing tegen uitbuiting in de seksindustrie.

Over dit vraagstuk stelt Malsch een internationaal boek samen met de titel Human trafficking and sexual exploitation around the world: law, ideology, and experiences of sex workers and clients. Aan dit boek werkt ook haar collega Gerrie Lodder mee, universitair docent Migratierecht bij de Open Universiteit, die onderzoek doet naar de bescherming van migranten tegen arbeidsuitbuiting in Nederland. Ze reageren op vier stellingen.

Prof. dr. Marijke Malsch

Uitbuiting in de seksindustrie is een complex probleem - Eens

Ja: alleen al de definities van mensenhandel in de seksindustrie zijn onduidelijk, zo blijkt wel uit de discussie waar Malsch en Lodder in belanden. Malsch: 'Uitbuiting is de kern van mensenhandel.' Waarop Lodder tegenspreekt: 'Eigenlijk juist niet. Dat maakt strafrechtelijke vervolging zo lastig. Volgens de internationale verdragen is uitbuiting een van de drie elementen van mensenhandel en kan die pas als zodanig bestraft worden als alle elementen aanwezig zijn.'

Lodder vervolgt: 'Wat het probleem bovendien complex maakt: er zijn binnen de gedwongen prostitutie verschillende groepen slachtoffers. Je hebt bijvoorbeeld de - vaak Nederlandse - meisjes die slachtoffer zijn van loverboys. En je hebt migranten. Daarbij geldt dat de wetgeving voor migranten uit bijvoorbeeld Oost-Europa, die hier in zekere zin mogen verblijven, anders is dan voor migranten van buiten de Europese Unie wanneer die hier illegaal verblijven.'

Er moeten zwaardere straffen komen voor mensenhandelaren - Oneens

Malsch: 'Ik denk dat het te weinig oplevert als we alleen naar wetgeving kijken. Straffen zijn al behoorlijk zwaar, maar worden zelden opgelegd. Het probleem is dat een derde tot de helft van de zaken niet bewezen wordt. Bovendien levert het voor het slachtoffer vervelende situaties op als die moet getuigen en de mensenhandelaar wordt uiteindelijk vrijgesproken. Die weet dan wie aangifte heeft gedaan en kan wraak nemen. Ondertussen gaat dit soort praktijken gewoon door. Wat ik dan ook een zinvollere vraag vind: hoe voorkomen we dat mensen uitgebuit worden? Via rechterlijke uitspraken hebben we onderzoek gedaan naar de trucs van mensenhandelaren. Het blijkt dat die in 88 procent van de gevallen gebruikmaken van iemands kwetsbare positie om diegene in de prostitutie te krijgen en te houden. Zo knopen mannen relaties aan met jonge meisjes in instellingen, om hen vervolgens de seksindustrie in te loodsen. Bij buitenlandse vrouwen nemen mensenhandelaren vaak het paspoort af en de telefoon in. Deze vrouwen worden bijvoorbeeld op een vakantiepark geïsoleerd of - soms zonder dat ze weten waar ze zijn - tussen steden verplaatst. Mensenhandelaren maken ook vaak gebruik van dwangmiddelen. De slachtoffers worden constant in de gaten gehouden, het geld wordt meteen ingenomen of ze moeten tijdens hun menstruatie doorwerken. Soms hebben vrouwen blauwe plekken of sigarettenafdrukken op hun huid. Het lijkt effectiever om af te gaan op deze signalen, en vooral om te proberen vrouwen en meisjes minder kwetsbaar te maken. Dat heeft op den duur meer effect dan straffen steeds te verhogen.'

Zolang immigranten een kwetsbaardere positie hebben in de Nederlandse samenleving, blijven ze gevoelig voor (seksuele) uitbuiting - Eens

Lodder: 'Als je hier niet legaal verblijft, loop je het risico het land uitgezet te worden zodra je uitbuiting meldt. Er is wel wetgeving voor migranten die geen verblijfsrecht hebben om in ieder geval gedurende het proces in Nederland te zijn, maar die is gekoppeld aan de strafrechtelijke vervolging. Als je niet mee wilt of kunt werken of als er onvoldoende aanknopingspunten zijn om een uitbuiter daadwerkelijk te vervolgen, houdt het verblijfsrecht van het slachtoffer meestal op. Ook krijgen slachtoffers pas compensatie als de rechter iemand aanwijst als dader. Wat dus vaak niet gebeurt.'

'Ook zijn immigranten kwetsbaar, omdat ze de taal niet spreken, het rechtssysteem niet kennen en niet weten hoe Nederland als samenleving werkt', legt Lodder uit. 'Ze weten bijvoorbeeld niet of ze de politie kunnen vertrouwen. Bovendien hebben ze vaak een netwerk met mensen die in dezelfde situatie zitten. Veel migranten kiezen er dan ook voor om de uitbuiting niet te melden. Dan verdienen ze tenminste nog iets, en dat lijkt vaak beter dan potentieel teruggestuurd worden naar een land waar ze weinig perspectief hadden.'

Mr. dr. Gerrie Lodder

Voor mij als 'gewone burger' is dit onderwerp een ver-van-mijn-bedshow. Ik heb hier niets mee te maken en kan er toch niets aan doen - Oneens

Malsch: 'Elke vraag houdt het aanbod in stand. Dat geldt ook voor de seksindustrie. Als iemand een sekswerker bezoekt en sporen van uitbuiting ziet - blauwe plekken, een tatoeage met een afbeelding van een strik of iemand anders die het geld int - is de klant in overtreding wanneer diegene toch gebruikmaakt van de diensten. In de praktijk zien we echter dat mensen zulke situaties zelden melden bij de politie. De klant kiest - om het maar even plat te zeggen - gewoon een andere prostituee zonder blauwe plekken. Uit ons onderzoek blijkt dat klanten, op uitzonderingen na, de verantwoordelijkheid toch vaak bij de overheid leggen.'

Lodder: 'De samenleving bekommert zich mijns inziens niet genoeg om de vreselijke uitbuiting van sommige mensen. We lijken ons onvoldoende te realiseren dat niet alleen prostitutie, maar ook veel goedkope producten en diensten mogelijk zijn doordat hele groepen mensen in omstandigheden werken die wij voor onszelf niet zouden tolereren. Daar zouden we in onze politieke keuzes meer voor mogen gaan staan.'

Nederland stelt daarnaast de uitbuiting zelf als apart misdrijf strafbaar.

Over Marijke Malsch

Prof. dr. Marijke Malsch is sinds 2018 hoogleraar Empirical Legal Studies aan de Open Universiteit. Daarnaast is ze fellow bij het Nederlands Studiecentrum Criminaliteit en Rechtshandhaving (NSCR) in Amsterdam. Naast haar onderzoek werkte Malsch twintig jaar als rechter-plaatsvervanger en als raadsheerplaatsvervanger. Momenteel werkt ze met bijzonder hoogleraar Rechtsantropologie Janine Janssen aan het open access boek: Human trafficking and sexual exploitation around the world: law, ideology, and experiences of sex workers and clients. Gerrie Lodder schrijft een hoofdstuk voor dit boek. Er zijn bijdragen van andere auteurs uit verschillende landen.

Over Gerrie Lodder

Mr. dr. Gerrie Lodder is sinds 2022 universitair docent Migratierecht aan de Open Universiteit. Ze doet onderzoek naar Europees en Nederlands migratierecht, arbeidsuitbuiting, gezinshereniging en inburgering. Voorheen werkte ze ruim twintig jaar als onderzoeker en docent Migratierecht bij de Rechtenfaculteit van de Universiteit Leiden. Zij is auteur van het boek Vreemdelingenrecht in vogelvlucht en coauteur van het boek European migration law. Ook heeft ze de wetsevaluaties Juridische aspecten van de Wet inburgering buitenland (2009) en de Wet modern migratiebeleid (2019) uitgevoerd.

Lees meer artikelen

Tekst: Aniek Wesselink
Foto’s: Laurent Stevens en Istock