Handelen bij noodsituaties

Onderzoekers Laurens van Apeldoorn, Jasper Doomen, Reijer Passchier, Mirjam van Schaik en Samantha Daniëls (UvA) voerden een quick scan uit op het staatsnoodrecht, op verzoek van het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC). Het staatsnoodrecht heeft betrekking op noodsituaties, zoals de coronapandemie, maar ook kleinere crises zoals een voetbalwedstrijd die uit de hand dreigt te lopen. Een deel van het staatsnoodrecht stamt uit de jaren vlak na de Tweede Wereldoorlog. Het kent een grote complexiteit en is verspreid over een groot aantal wetten en regelingen. Het blijkt in de praktijk moeilijk het overzicht te bewaren. Door wetswijzigingen is door de jaren heen bijvoorbeeld een onoverzichtelijke stapeling van verschillende (nood)bevoegdheden ontstaan.

Actuele dreigingen en toekomstige ontwikkelingen

De onderzoekers spreken hun zorg uit dat het staatsnoodrecht op bepaalde punten niet optimaal lijkt aan te sluiten bij actuele en toekomstige dreigingen en maatschappelijke ontwikkelingen. Gedeelten van het staatsnoodrecht zijn vooral toegespitst op militaire conflicten en andere grootschalige, plotseling optredende crises, terwijl nu blijkt dat crises zich ook geleidelijk kunnen ontwikkelen en flexibiliteit en maatwerk vragen. Het instellen van de avondklok ter bestrijding van de coronacrisis is daar een voorbeeld van. Zij stellen dan ook dat verder onderzoek nodig is naar de crisestypen die de samenleving de komende jaren kan verwachten. Daarbij is vooral aandacht nodig voor de toenemende digitalisering van de maatschappij en het feit dat crises zich niet beperken tot de landsgrenzen.

Toekomstbestendig staatsnoodrecht

In opdracht van het WODC, heeft de Open Universiteit, onderzocht of de eerdere verbetervoorstellen voor het staatsnoodrecht passen bij de actuele dreigingen en of ze toekomstbestendig zijn. In 2020 nam de Tweede Kamer een motie aan over de herziening van het staatsnoodrecht, waarin de regering wordt verzocht een evaluatie van het huidige staatsnoodrecht aan te bieden. Het onderzoek is onderdeel van de uitvoering van de motie. De onderzoekers doen in het rapport verschillende aanvullende voorstellen voor een toekomstbestendig staatsnoodrecht.

Het rapport is openbaar en gepubliceerd op de website van het WODC.

Lees ook de aanbiedbrief rapport Tweede Kamer.