Klimaatproblematiek als ultieme vorm van geweld in afhankelijkheid

Oneerlijke verdeling van verantwoordelijk

Aan de basis van het actuele klimaatvraagstuk ligt een fundamentele onrechtvaardigheid: die groepen die het meest kwetsbaar zijn voor de gevolgen van klimaatverandering, hebben doorgaans de kleinste ecologische voetafdruk en vice versa: de rijken der aarden stoten door hun consumptiegedrag nu eenmaal meer CO2 uit dan armen. Volgens de scan die in Nederland door milieufederaties werd ontwikkeld hebben we gemiddeld op aarde 2,5 voetbalvelden tot onze beschikking om voedsel te verbouwen, je huis te verwarmen, je afval te laten verwerken, je kleding te produceren of naar je werk te reizen. Maar de gemiddelde Nederlander gebruikt er wel acht.

Oneerlijke verdeling van de gevolgen

Klimatologische problemen hebben ook sociale gevolgen, die vooral door de armen worden gevoeld. Zo heeft Unicef er herhaaldelijk op gewezen, dat door klimatologische veranderingen geweld tegen meisjes en vrouwen toeneemt. Door een toegenomen frequentie en intensiteit van extreme weersfenomenen - denk aan stormen, orkanen, droogte, natuurbranden, aardbevingen, wateroverlast, hagel, etc. - mislukken oogsten en worden de armen armer. Dit heeft op het platteland onder meer tot gevolg, dat kinderen en vooral meisjes vroegtijdig van school worden gehaald om bij te kunnen dragen aan het schaarse gezinsinkomen. Dat heeft desastreuze gevolgen voor de ontwikkeling van vrouwen en gendergelijkheid. Ook wordt daardoor het sluiten van kindhuwelijken in de hand gewerkt om de economische positie van het gezin te verbeteren. Door klimaatproblematiek komen verder vluchtelingenstromen op gang, waarvan we helaas weten dat kinderen en vrouwen daarbij extra risico lopen om slachtoffer te worden van seksueel geweld en arbeidsuitbuiting. In Nederland wordt dit soort geweld onder de noemer 'geweld in afhankelijkheid' gebracht, omdat het vaak om daders gaat die het slachtoffer niet alleen kent, maar waarmee ook een afhankelijkheidsband wordt onderhouden. Eerder is door één van ons al eens betoogd, dat hoe wij met onze planeet omgaan én de akelige sociale gevolgen die deze houding met zich mee brengt, wellicht de ultieme vorm is van geweld in afhankelijkheid. Het lijkt alleen alsof de mensheid nog steeds niet ten volle beseft hoe afhankelijk zij van de aarde is.

Wij zijn echter geïnspireerd geraakt door wat De Keyzer en Soens 'klimaatrechtvaardigheid' noemen. Ook zij constateren, dat de gevolgen van de door menselijke handelen ontstane klimaatverandering oneerlijk verdeeld zijn. Ook zij nemen waar, dat de armen minder aan het ontstaan van die ecologische rampspoed hebben bijgedragen. Ze wijzen er daarnaast op, dat die armen over minder middelen beschikken om zich tegen de desastreuze gevolgen van die veranderingen te weren. Zij voerden een historische analyse uit en kwamen tot de conclusie dat sterk gepolariseerde samenlevingen waarin een dominante groep alle economische baten naar zich toe kan trekken ten koste van een gemarginaliseerde en machteloze groep, een grotere mate van ongelijkheid kent in de verdeling van de ecologische kosten en baten. Verder werd hen duidelijk dat in meer egalitaire samenlevingen met een sterk sociaal vangnet en een inclusieve besluitvorming heel wat ellende vermeden kon worden, en dat daarbij de ecologische kosten en baten wel op een rechtvaardige wijze verdeeld konden worden.

Lessen

Wat ons zo aanspreekt in het denken van De Keyzer en Soens is, dat we ons niet alleen dienen te richten op de gevolgen van klimaatproblematiek. We komen er niet door ons blind te staren op slimme technische foefjes, dat zijn maar pleisters voor het bloeden, die weinig invloed hebben op de vraagstukken van ongelijke verdeling waar het aandeel en de gevolgen van de klimaatproblematiek betreft. Bij deze internationale problemen moeten we uiteraard internationaal denken. Zonder activiteiten op bijvoorbeeld het niveau van de Verenigde Naties of de Europese Unie komen we er echt niet. Ondertussen kunnen we in Nederland echter niet op de handen gaan zitten en wachten tot een en ander van zelf overgaat. Ook de regering Rutte dient in actie te komen en klimaatonrechtvaardigheid en geweld in afhankelijkheid tegen te gaan. Daarbij staan ons drie zaken voor ogen: in de eerste plaats een politiek bestel dat rekening houdt met alle maatschappelijk groepen, dus ook met diegenen die minder mindelen hebben om zich tegen ecologische en andere rampspoed te werken. Alleen als dat politieke bewustzijn er is, kan daadwerkelijk werk gemaakt worden van ons tweede punt: het aanpakken van grote vormen van ongelijkheid en ten slotte - ons derde punt - het ontwikkelen van een voldoende groot sociaal vangnet om de kosten van ecologische en klimaat gerelateerde problemen te ondervangen voor de zwakste groepen in de maatschappij. Uiteraard staat de overheid hiervoor niet alleen aan de lat. Van de samenleving als geheel én het bedrijfsleven mag natuurlijk ook een en ander verwacht worden. Maar in deze onrustige tijden zou het de politiek mooi staan als zij hierin op inspirerende wijze het voortouw neemt. Het zou ons niets verbazen als daarmee meteen ook iets gedaan wordt aan de toenemende maatschappelijke onrust, het wantrouwen tegen én de ontevredenheid over de politiek in ons land.

Drs. Alexander Heijnen heeft meer dan 25 jaar ervaring als ondernemer, programmamanager en strategisch adviseur voor complexe publiek-private samenwerkingsvraagstukken op het gebied van veiligheid, risico- en crisisbeheersing. Tevens was hij één van de oprichters van de Relief Base Foundation, een humanitair innovatiecentrum.
Prof. dr. Janine Janssen is hoofd onderzoek van het Landelijk Expertise Centrum Eer Gerelateerd Geweld van de Nationale Politie, lector Veiligheid in Afhankelijkheidsrelaties aan Avans Hogeschool en de Politieacademie en bijzonder hoogleraar Rechtsantropologie aan de Open Universiteit.