Ethische reflectie

Veel gezondheidszorginstellingen (zo'n 44 procent) gebruiken ethische reflectiegroepen (ERG's, ook wel 'moreel beraad' genoemd). Door regelmatig met collega's te praten over praktijkcases kan medisch personeel leren van hun ervaringen. Ze krijgen inzicht in het eigen handelen en kunnen er betekenis aan geven. OU-masterstudente Arbeids- en organisatiepsychologie Judy Westerveld onderzocht de betekenis van intuïtie bij het terugkijken op het medisch handelen in dergelijke ERG's. Dat deed ze aan de hand van literatuuronderzoek en interviews met ambulanceverpleegkundigen tijdens een onderzoeksstage onder begeleiding van universitair docent Inge Van Seggelen-Damen.

Buikgevoel

Haar conclusie: taal schiet tekort om tot een exacte definitie van intuïtie te komen. 'Is intuïtie een  '" "buikgevoel", iets wat je lichamelijk voelt? Is het een emotie? Je probeert iets te definiëren wat min of meer onbewust gebeurt en eigenlijk niet te verwoorden valt', zegt Westerveld, in het dagelijks leven programmamanager ICT en informatievoorziening bij Ambulancezorg Nederland. Tóch herkenden de zes ambulanceverpleegkundigen die de onderzoekster sprak allemaal dat ze soms op basis van intuïtie handelen. 'Ze zeggen haarscherp te kunnen voelen wanneer er sprake is van intuïtie.' 

Protocol

De geïnterviewde ambulanceverpleegkundigen combineren reflectie op basis van professionele protocollen met intuïtie. Tijd en gelegenheid bepalen in welke mate reflectie kan plaatsvinden tijdens een inzet. Judy Westerveld merkte dat intuïtie en reflectie in de praktijk door elkaar heenlopen en beide een functie hebben. 'Sommige situaties zijn volgens de geïnterviewden niet in een protocol te vangen. Dan komt er intuïtie bij kijken; bijvoorbeeld als het protocol helemaal is gevolgd en er niets aan de hand lijkt. Stuur je die persoon dan toch door voor nader onderzoek of niet? Een verpleegkundige die het idee heeft dat het niet pluis is, zal iemand toch meestal doorsturen.' Intuïtief handelen lijkt dus onderdeel te zijn van 'reflectie tijdens actie', een razendsnel proces van (on)bewuste informatieverwerking en leren uit ervaring. Reflectie op de actie vindt dan achteraf plaats (bijvoorbeeld tijdens het moreel beraad). 

Rationele toetsing

Westerveld doet de aanbeveling om ook intuïtieve handelingen achteraf met een rationele blik te bekijken. 'Dat is zeker zinvol. Door intuïtief handelen kom je min of meer onbewust vaak heel snel tot de kern. De rationele toetsing achteraf vergemakkelijkt intuïtief handelen in toekomstige situaties waarvoor geen protocol bestaat of wanneer advies halen niet mogelijk is. Daarom is het goed hier aandacht aan te besteden tijdens de ERG's.'

Lees voor meer informatie de samenvatting in het Journal of Reflective Practice (Volume 21, 2020).