Een bezeten wereld

Na de Eerste Wereldoorlog moderniseert Nederland in snel tempo. Het is een tijd vol nieuwe techniek - bioscoop, radio, auto, vliegtuig -, en vol verheven idealen, emanciperende vrouwen, kersverse woonwijken, jazzmuziek. De toenemende welvaart brengt swing en optimisme. Maar rond 1930 keert het tij. De economie stokt met als gevolg duizenden werklozen. Het onbehagen neemt toe, er is behoefte aan houvast. Steeds meer mensen klampen zich vast aan tradities of aan het idee van een sterke leider. De betovering van de wervelende moderne maatschappij is voorbij.

Bekijk de trailer van 'Een bezeten wereld'

Aflevering 2. Welvaart: uitzending op 6 september

De economie in de jaren 20 is 'booming' en nieuwe producten veroveren de markt. Zo bloeit de Enka-fabriek dankzij de uitvinding van kunstzijde en ondernemer Jongerius wordt steenrijk door de opkomst van de auto. Maar het is niet overal welvaart. In het zuiden en oosten van ons land blijft de groei achter. En in de jaren 30 komt de crisis. De beurscrash in New York leidt in ons land tot een langdurige economische crisis met als gevolg duizenden werklozen en steuntrekkers massaal in de werkverschaffing.

Janny Bloembergen: de vestiging en bloei van de ENKA-fabriek in Ede

Janny Bloembergen heeft een inhoudelijk bijdrage geleverd over de komst van de ENKA naar Ede in 1919, hoe het bedrijf opgezet werd, en de gevolgen die dit heeft gehad voor de lokale samenleving.

ENKA bouwde aan de rand van het dorp aan het spoor een enorme fabriekshal in de vorm van een carré. Het ontwerp was, vrij modern voor die tijd, gebaseerd op het productieproces. De productie van kunstzijde vroeg om veel handarbeid en vrouwenhanden werden geschikter geacht voor het hanteren van de dunne draden bij het spinnen, spoelen en twijnen van de garens. In de eerste jaren werkten er voornamelijk vrouwen en meisjes, op een gegeven moment wel 3000. Fabrieksarbeid werd in die tijd in een agrarische samenleving als Ede als minderwaardig gezien en werd voor vrouwen helemaal ongeschikt gevonden. De ENKA wierf haar arbeidsters tot in Friesland en Brabant. Het merendeel van de meisjes werd elke dag van heinde en ver met bussen en de trein aangevoerd. Later werd het productieproces meer en meer gemechaniseerd en verloren veel vrouwen hun baan.

Janny Bloembergen is universitair docent Geschiedenis en gespecialiseerd in de historie van Ede. Haar promotieonderzoek met de titel 'Paradoxale modernisering. Ede 1945-1995: groot geworden, herkenbaar gebleven' is in boekvorm verschenen en heeft in 2017 de Professor van Winterprijs hiervoor in ontvangst mogen nemen.