Hoe cultuur de burn-outgolf tot rust brengt

'Binnen de cultuurwetenschappen bestaan er in grote lijnen twee visies op burn-out', vertelt De Mul. 'Er zijn cultuurwetenschappers die zeggen dat burn-out te maken heeft met de maatschappij van nu, waarin alles snel snel snel moet gaan. Andere cultuurwetenschappers gaan terug in de tijd en zijn van mening dat mensen altijd al 'moe' zijn geweest en dat heet nu burn-out. Zo’n honderd jaar geleden was de benaming 'zenuwzwakte' en die werd vooral gekoppeld aan vrouwen. Een voorbeeld uit de literatuur is Eline Vere uit Louis Couperus' gelijknamige roman. Ik probeer die twee stromingen in mijn werk te combineren.'

Service-economie

'Terug naar de eerste stroming: sinds de jaren 70 hebben we te maken met een service-economie. Werk is vaak niet af voor werknemers en werkgevers doen een groot beroep op hun flexibiliteit en uithoudingsvermogen. Enkele jaren geleden berichtten de media uitgebreid over webwinkel Amazon. Werknemers hadden negen seconden de tijd om een pakket van een robot te pakken en klaar te maken voor verzending. En dat driehonderd keer per uur, de hele dag door. Met alle negatieve gevolgen van dien voor hun psychologische en emotionele welzijn.'

Pleidooi voor de herwaardering van rust

'Binnen de literatuur en andere kunstvormen is er tegenwoordig veel aandacht voor burn-out. In mijn onderzoek richt ik me op de vraag in hoeverre die werken bijdragen om tot vernieuwende inzichten te komen rond het fenomeen burn-out. Als voorbeeld noem ik de Afro-Amerikaanse Tricia Hersey. In haar onlangs verschenen boek Rest is Resistance houdt ze een pleidooi voor de herwaardering van rust. Haar mening: we moeten ons bevrijden van de heersende gedachte binnen de kapitalistische samenleving dat rust als onproductief, als tijdverlies en als bewijs van luiheid wordt gezien.'

The Collective Napping Experience

'Ook heeft ze de installatie The Collective Napping Experience gemaakt. Die bestaat onder andere uit een rustaltaar, poëtische meditaties en postdutjesgesprekken in een ruimte die verder is gevuld met yogamatten en dekens. Op die manier creëert ze een nieuwe gemeenschap van mensen die een positief tegenwicht willen bieden aan een maatschappij waarin burn-out zo’n enorme vlucht heeft genomen. Daar werk ik graag aan mee. Dat doe ik binnen de Open Universiteit met collega’s van de vakgroep Arbeids- en organisatiepsychologie en de faculteit Managementwetenschappen binnen het Multidisciplinair Burn-Out Research Consortium.'

Rustaltaar The Collective Napping Experience van Tricia Hersey

Ervaringsdeskundige

De Mul is ervaringsdeskundige omdat ze zelf een burn-out heeft gehad. Is ze mede daardoor geïnteresseerd geraakt in het onderwerp? 'Zeker. In 2018 vond mijn benoeming tot hoogleraar plaats. In de voorafgaande jaren had ik al veelvuldig te maken met stressklachten vanwege de publicatiedruk in de academische wereld en voortdurende werkonzekerheid. Daarbovenop had ik de zorg voor twee kleuters. Dat leidde er uiteindelijk toe dat ik alleen nog maar verdwaasd naar mijn pc-scherm keek omdat mijn hoofd niet meer mee wilde werken. Door die ervaring ben ik mijn gedrevenheid niet kwijtgeraakt. Wel ben ik voorstander geworden van slow science. Slow science is gebaseerd op de overtuiging dat wetenschap een rustig en methodisch proces moet zijn. En dat je niet 'zomaar' van wetenschappers mag verwachten dat ze supersnelle oplossingen bedenken voor een veelheid aan maatschappelijke vraagstukken.'

Denk aan een borrel na werktijd

Welke oplossingen reiken cultuurwetenschappers tot nog toe aan voor het burn-outprobleem? 'De werkcultuur moet structureel veranderen. Zodat werknemers niet meer hoeven te herstellen na een burn-out om vervolgens weer terug te keren in een arbeidssysteem dat onveranderd blijft. Bovendien blijkt uit arbeidsmarktonderzoek dat werknemers onder meer vanwege hun gender-, seksuele of etnische identiteit extra kwetsbaar zijn voor het krijgen van een burn-out. Omdat er ook op de werkvloer nog onvoldoende sprake is van gelijkheid. De veelal mannelijke werkcultuur speelt daarbij evengoed een rol. Denk aan een borrel na werktijd. Moeders zijn eerder geneigd om daar niet bij aanwezig te zijn vanwege de verantwoordelijkheid die ze voelen voor hun kind of kinderen. Al zijn er natuurlijk ook vaders die zo’n borrel overslaan en - een ander voorbeeld - ruim op tijd bij de schoolpoort staan te wachten.'

Meld je aan voor de gratis Studium Generale-publiekslezing van Sarah De Mul op donderdag 20 april in het studiecentrum van de Open Universiteit in Hasselt (B). De lezing begint om 19.00 uur.