'Ik heb deze maand twee dagen meegelopen met de Spottersopleiding van de politie', vertelt Litska Strikwerda. 'Eerst woonde ik enkele theorielessen bij, daarna nam ik deel aan twee oefeningen om het geleerde in de praktijk te brengen. Deze Spottersopleiding wordt momenteel aangeboden aan agenten, maar ook aan medewerkers van Justitie. Met de bedoeling om terroristische aanslagen en andere vormen van criminaliteit in de nabije toekomst te voorkomen.'

Spotten

Hoe werkt dat spotten? Strikwerda: 'Bij het spotten stellen agenten zich in strategische groepjes van drie op in een drukke straat of op een drukke plek. Twee agenten zijn geüniformeerd, de derde is een agent in burger en staat een stukje verderop. Communicatie verloopt via een portofoon. Wat ze doen is letten op verdacht gedrag. Zien ze iemand dralen, vertoont hij of zij zenuwachtig gedrag, zoals aan het gezicht frunniken of aan kleding of haar, dat soort dingen. De agenten zullen deze persoon vriendelijk aanspreken en vragen wat de reden is van zijn aanwezigheid en of ze wellicht ergens bij kunnen helpen. Uiteraard is het idee achter deze strategie dat de persoon in kwestie eventuele geplande criminele activiteiten laat varen, omdat hij zich betrapt voelt.'

De Veilige Stad

Strikwerda wil het geleerde gaan gebruiken voor het Open Universiteit-project De Veilige Stad. 'De Veilige Stad wordt in de eerste plaats een minor binnen de Bacheloropleiding Rechtsgeleerdheid. Tegelijk is het een onderzoeksproject. In het kader van dit project wil ik het spotten in een bredere context plaatsen. Volgens criminologen en sociologen kunnen we de huidige maatschappij typeren als een risicomaatschappij, waarin een veiligheids- of controlecultuur heerst. De nadruk ligt niet meer op het opsporen van reeds gepleegde criminaliteit, maar meer op het voorkomen van criminaliteit. Spotten is daar mijn inziens een uiting van.'

Big Data

Maar er zijn ook andere ontwikkelingen gaande die bij het voorgaande passen. Zo stelt de wetgever steeds meer gedragingen al in de voorbereidende fase strafbaar, zoals het vergaren van informatie ter voorbereiding van een terroristisch misdrijf (art. 134a Sr). En op dit moment test de Nederlandse politie het zogenaamde 'Criminaliteits Anticipatie Systeem' (CAS). 'Dit is een tool die op basis van een Big Data analyse berekent waar en wanneer het risico op criminaliteit hoog is', aldus Strikwerda. 'Zodat de politie op die plekken en tijdstippen extra kan gaan surveilleren. Het is de bedoeling dat CAS binnenkort landelijk wordt ingevoerd.'

Bedenkingen

In de VS gaat men zelfs nog een stapje verder. Daar gebruikt bijvoorbeeld de politie in Chicago een vorm van Big Data analyse om te berekenen wie een groot risico loopt om betrokken te raken bij vuurwapengeweld. Strikwerda: 'Die personen worden op een heat list geplaatst. Vervolgens gaan agenten bij hen langs met een brief om ze te waarschuwen dat ze in de gaten worden gehouden.'
Strikwerda heeft dan ook enkele bedenkingen bij de ontwikkelingen. 'Zo op het eerste gezicht lijkt het voorkomen van criminaliteit in het algemeen en terroristische aanslagen in het bijzonder een nobel doel. Maar hoe zit het bijvoorbeeld met onze rechten? Ik wil dan ook gaan onderzoeken of deze ontwikkelingen, het spotten bijvoorbeeld, wel zo wenselijk zijn. Wat zijn immers de gevolgen voor ons recht op privacy? En hoe rijmen we dit met het belangrijke strafrechtelijke principe dat ervan uit gegaan wordt dat je onschuldig bent tot je veroordeeld bent?