Gespreid leiderschap op scholen in actie
Gespreid leiderschap in scholen afhankelijk van context
De onderzoekers stelden vast dat er geen standaard blauwdruk is om leiderschap in de samenwerking tussen leraren te verdelen. Afhankelijk van het thema en de methode om activiteiten op elkaar af te stemmen, moeten leraren en schoolleiders de juiste omstandigheden creëren die verschillende manifestaties van gespreid leiderschap (GL) nodig hebben. Dat concluderen Frank Hulsbos, Arnoud Evers, Stefan van Langevelde en Rob Martens in hun studie naar gespreid leiderschap in scholen.
Gespreid leiderschap bevordert schoolverbetering
GL houdt in dat leiderschap kan wisselen naar gelang mensen beschikken over relevante expertise, kwaliteiten of kennis die nodig is in een specifieke situatie. Dit betekent dat steeds een ander de leiding kan nemen op het gebied waarin diegene het meest competent is binnen een team. GL kan onder andere innovatief werkgedrag van leerkrachten bevorderen. In de studie wordt beschreven dat GL een krachtig middel kan zijn voor schoolverbetering, maar dat de effectiviteit afhangt van de context. Succesvolle schoolverbetering vereist maatwerk, waarbij leraren ruimte krijgen om leiderschap op zich te nemen en schoolleiders de juiste ondersteuning bieden om dit proces te laten floreren. Dit onderzoek geeft scholen handvatten om GL effectief in te zetten en schoolverbetering te bevorderen.
Vier vormen van gespreid leiderschap
De onderzoekers onderscheiden vier vormen van GL op basis van twee dimensies: thematische focus (zelfgekozen thema's vs vooraf bepaalde thema’s, oftewel emergent vs fixed) en structurele inbedding (formeel vs. informeel).
De eerste vorm, emergent/structural, is formeel ingebed maar biedt leraren de ruimte om eigen thema's te kiezen. In de tweede vorm, fixed/structural, werken leraren binnen een vaste structuur met vooraf bepaalde thema’s en krijgen ze mandaten om collega's te begeleiden via bijvoorbeeld werkgroepen. De derde vorm, emergent/relational, ontstaat informeel uit de eigen motivatie van leraren om gedeelde problemen aan te pakken, zonder een vast thema of structuur. De laatste vorm, fixed/relational, ontstaat wanneer informele initiatieven groeien naar structurele samenwerking met een duidelijke focus en doelen.
Rol schoolleider cruciaal
Schoolleiders vervullen in deze verschillende manifestaties een cruciale rol. Ze kunnen binnen gestructureerde manifestaties van GL invloed uitoefenen op teams en groepen door voortgang te monitoren en af te stemmen op schooldoelen. Dat vraagt om transactioneel leiderschap van de schoolleider. Relationele manifestaties van DL ontstaan daarentegen bottom-up uit de wens van leraren om hun praktijk te verbeteren. Daarbij moeten schoolleiders voornamelijk transformationeel leiderschap tonen door bijvoorbeeld te faciliteren en initiatieven te stimuleren.
Casestudy in scholen
Het onderzoek werd uitgevoerd met een meervoudige casestudy op Nederlandse basis- en middelbare scholen. In de eerste fase hebben de onderzoekers een enquête afgenomen onder scholen om te meten hoe GL en professionele leergemeenschappen (PLG) functioneren en werden focusgroep-interviews afgenomen. Op basis van deze resultaten selecteerden zij de twee meest veelbelovende scholen. In de tweede fase bezochten de onderzoekers de geselecteerde scholen. Hier interviewden ze schoolleiders en leraren, observeerden ze samenwerkingsprocessen en voerden ze informele gesprekken met docenten en leerlingen. Daarnaast kregen ze rondleidingen door de school om inzicht te krijgen in de werkcultuur en de mate van samenwerking. Deze methodologie bood een diepgaand beeld van hoe GL zich manifesteert in de praktijk en welke factoren cruciaal zijn voor succes.
Het artikel 'Distributed leadership in action: Different manifestations and what they require from school leaders' is voor iedereen gratis te lezen.
